Burburkii dowladdii dhexe kadib dalku wuxuu galay hab qof waliba hanaankiisa nololeed uu isagu uun sugayo, waxaa burburay dhamaan kaabayaashii dhaqaale iyo hannaankii maamul ee dalka. Dadku waxa ay u qeybsameen Qeyb hore dowladda xubno ka ahaa oo keyd, garaad ama Cilmi lahaa oo durbadiiba dalka dibadda uga baxay iyagoo sii gaaray Dalalka jaarka ah sida Kenya, Itoobiya iyo Jabuuti, Islamarkaana kaga gudbay dalalka Yurub, Ameerika iyo kuwa carbeedba. Qeyb kale oo kamid ah dadkana waxa ay noqdeen kuwa hubeeysan oo dhaca iyo fowdada dalku uu galay la jaan qaaday islamarkaana dhankooda ka buursaday. Qeybtii ugu danbeysana waxa ay noqdeen dad aan dhaqaale hore laheyn Shaqaale xoogan ee dolwadeedna aan aheyn dowladdi militiriga, Nidaam iyo kala danbeyn ay ku ganbadaanna uusan jirin. Sidaa darteed tacaddiyada ugu badan ay soo foodsaareen markii dadka intiisa badan uu hubeysmay. Ujeedada qormadeeydu maaha inaan falanqeeyo waxa dhexmaray bulshadaasi kala dhantaalantay waxaanse u socdaa halka waxbarashada dadkaasi ay ilaa iminka mareyso.
Dalka markuu galay nidaam la’aan, dagaallo sokeeye iyo Abaaro isbiirsaday bulshada kuwii u nuglaa ayaa ku aafoobay, lkn horaantii 90aadkii waxaa soo ifbaxay hannaan waxbarasho oo inta badan ay nagu caawiyeen qaar kamid ah dalalkii carabta kuwaa oo loosoo igmaday aqoonyahanno aan dalka ka bixin iyo kuwo bariiska usoo doontay markii fursadahaasi soo if baxeen. Kuwaa oo kaashanaya Odayaasha ugu tunka weyn wadanka si ay u garab istaagaan hadii uu dhib yimaado maadaama dalku uu fowdo ku jiray ayaa waxa ay bilaabeen ineey goobo waxbarasho furaan.
Goobihii ugu horeeyay ee la aasaasay waxaa ka aflaxay dad badan oo maanta bulshada sumcad iyo magacba ku leh, Hayeeshee waxaa hareer socda in goobahaasi badankood ay ahaayeen kuwo ardada laga rabo lacago (fee) taasina waxa ay aafeeysay kumanaan qoys oo itaalkooda dhaqaale aanu u saamaxeeyn ineey caruurtoodu geeyaan Waxbarasho.
Waxaa xusid mudan dowladdii kacaanka in waxbarashada gebigeed ay lacag la’aan aheyd taasoo fursad u siineysay qof waliba oo muwaadin ah inuu waxbarto waloow xilliyadii danbe Musuqeedu uu taagnaa, Hayeeshee waxaa kasii daray ilmo awooda ineey waxbartaan waliba hibo iyo awood u leh ineey fursadaasi ku seegto sababo lacag awgeed, mana jirto dowlad ka kaalmeeyneysa ineey waxbarasho helaan, taasina waxa ay keentay in dhalin badan oo aan helin fursad waxbarasho ay noqdaan kuwa ka dhaca nolosha.
Dhalintaasi ayaa u qeybsamay kuwo darbi jiif ah oo koolo maandooriye kaleba ku cabba gidaarada iyagoo wixii ay arkaana dhibaateeya naftoodaba ha ugu horeeysee, iyo kuwo ay ladaalaa dhacaya ineey noloshooda iyo tan qoyskooduba daberaan xilli uusan dalku laheyn meelo loo shaqo tago iyo waliba cid kaa caawineysa xirfadihii shaqada, inkastoo ay jireen ururo NGOs ah oo meelo qaar ka caawiya dhilintaasi haddana mawada dabooli Karin baahiyaha dadkaasi oo bulshada sedex umeelood meel ku aadan.
Waxaa dalka soo maray dowlado intooda badan Kumeel gaar ahaa marka laga reebo Dowladda federalka ee uu Madaxweyne Xasan Sheekh Hogaamiyo haseyeeshee Majirin isbedel ama fursado ay helaan dadkaasi intii ay socotay Dowlad raadinta dalka, waxaase dhawaq farxaded ahaa barnaamij ay keentay wasaaraddii waxbarashada ee xukuumaddii Reysal wasaare Saacid oo xilligaasi ay wasiirad ka aheyd Maryan Qaasim, kaasoo loogu magac daray ololaha aada dugsiyada “Go To School” , halkeese buu ku danbeeyay?
Billowgii barnaamijkaan dadka intooda badan waxa ay isla dhexmarayeen ineey tahay fursaddii ugu fiicneyd waayo waxaa fursado shaqo looga abuuray macalimiin waayay fursado aay ku shaqeeyaan maadaama schooladu ay ahaayeen kuwa gaar loo leeyahay islamarkaana ay iyagu u madax banaan yihiin ciddii ay shaqaaleysiinayaan, iyo sidoo kle dadyoow aan awoodin ineey ka bixiyaan ubadkooda lacagaha wax lagu barto , waxaase barbar socday musuq ay dadku isleeyihiin in lagu sameynayo lacagahaasi loogu talagalay mashruucaasi “Aada dugsiyada”.Wasiirad Maryan Qaasim oo ka hadleysa Mashruuca Aada Dugsiyada
Lacagaha loogu talagalay mashruucaan aad buu u ballaarnaa sida wasiiradduba ay goobo fagaare ah ka sheegtay hayeeshee ma noqon mid sii shaqeeya ugu badnaan sanad. Su’aasha ay dad badani isweeydinayaan ayaa ah maadaama mashruucu ahaa mashruuc weyn oo lacag fara badan loogu talagalay halkeey qabteen lacagahaasi?. Ma isbedelka xukuumadaha ayaa saameeyay ? oo wasiiraddi la bedelay buu la bedeshay mashruucana mise kii bedelay baa la haray? Waa su’aalo dhowr ah oo muwaadin kasta oo caqligiisu saliim yahay uu isweeydinayo.
Ugu danbeeyn yeey tahay ineey kala xisaabtamaan madaxda dowladda arimihaasi, maadaama aan marqaatiyo kanahay in mas’uul kasta uu daaro dhaadheer dhisanayo waliba hanti dadkii lahaa ay ka baahan yihiin?.
Gunaanadka qormadeydu waxa weeye bulsho waxa ay ku aflaxdaa dadkeedu sida ay wax u bartaan hadii aad ku qanacdo Waalidkaa inuu awoodu inuu kugu garab istaago waxbarashada iyo nolosha inteeda kle waxaa jira walal aan intaasi awoodin dalkuna idiinka dhexeeyo. Sida ay taariikhdu warineyso waxa uu khilaafku ku yimaadaa dadka marka ay heerarkoodu kala sara maraan oo cidna ay ladan tahay cidna aay qaawan tahay waxa adag in si nabad ah ay u wada noolaadaan.
Sadaam Abdi
+252615593943
Mcsadaam@gmail.com
Wixii fikir ah hoos ku qor
